Op 4 oktober is het dierendag. Het is ook de gedenkdag van Sint Franciscus van Assisi, de heilige die volgens de legenden met dieren kon praten.
Door Anneloes Klein-Horsman
De allereerste dierendag vond plaats op 4 oktober 1930. Een jaar eerder was tijdens een internationaal congres van de dierenbescherming die datum uitgeroepen tot werelddierendag om aandacht te vragen voor het welzijn van dieren. De keus viel op 4 oktober omdat het ook de gedenkdag is van Sint Franciscus van Assisi. De heilige die bekend staat om zijn grote respect voor al het leven en dat van dieren in het bijzonder. Wat was Franciscus voor iemand en waarom werd hij heilig verklaard?
Fransmannetje
Giovanni Francesco Bernardone komt ter wereld in 1182 in Assisi, een plaatsje in de Italiaanse landstreek Umbrië. Zijn vader is een rijke lakenkoopman. Omdat zijn vader veel handel drijft in Frankrijk en daar op het moment van Giovanni’s geboorte ook verblijft, noemt hij zijn zoon Francesco; Fransmannetje.
Francesco is een levenslustige jongen. Hij groeit op in welvaart. Tijdens zijn jeugd heeft hij de ambitie om ridder te worden. Wanneer er oorlog uitbreekt tussen Assisi en Perugia trekt hij ten strijde. Tijdens deze strijdt wordt Francesco gevangen genomen. Pas een jaar later komt hij vrij, nadat zijn vader een flink bedrag aan losgeld heeft betaald. Ziek en verzwakt keert hij terug naar zijn geboortestad.
In dienst van God
De oorlog, zijn gevangenschap en het contact met armen en zieken verandert het leven van Francesco. Hij besluit zijn leven in rijkdom vaarwel te zeggen en afstand te doen van al zijn aardse bezittingen. Hij neemt zijn intrek in het klooster bij de San-Damianokerk in Assisi. Franciscus’ leven staat vanaf dat moment in dienst van God.
Na twee jaar verblijf in het klooster, begint Franciscus in de omgeving te preken. Zijn boodschap is liefde: liefde voor de Schepper, voor de mens, voor dieren en planten. Hij noemt alle levende wezens zijn broeders en zusters. Hoewel er spot wordt gedreven met zijn dierenliefde, zijn er ook velen die hem bewonderen om zijn compassie. Franciscus verzamelt al snel verscheidene volgelingen om zich heen. Uiteindelijk richt Franciscus de kloosterorde Franciscanen op. In 1217 wordt deze orde officieel erkend door Paus Honorius III.
De San-Francesco-kerk te Assisi. Deze kerk werd in de dertiende eeuw op het graf van de heilige Franciscus gebouwd.
Preek voor vogels
Franciscus’ houding tegenover dieren komt mooi naar voren in het onderstaande citaat dat aan hem wordt toegeschreven: “Alle schepselen op aarde voelen als wij, streven naar geluk als wij…God wenst dat wij de dieren bijstaan wanneer ze hulp nodig hebben…We hebben een hogere opdracht ze van dienst te zijn wanneer ze ons nodig hebben … Mensen die enig schepsel Gods uitsluiten van hun compassie en medelijden zullen op soortgelijke wijze handelen tegenover hun medemensen.”
Naast Franciscus’ compassie voor dieren is er de legende dat hij met dieren kan praten. Zo zijn er verhalen over een preek van Franciscus voor een groep vogels. In plaats van weg te vliegen, luisteren ze – volgens het verhaal – aandachtig naar zijn redevoering.
Nog beroemder is de legende over een wolf, die de inwoners van het dorp Gubbio voortdurend aanvalt. Franciscus gaat het gesprek aan met de wolf en laat hem beloven, dat hij geen mensen meer zal aanvallen. In ruil hiervoor zullen de bewoners van Gubbio hem iedere dag te eten geven. De wolf gaat akkoord met Franciscus’ voorstel en de wolf en de dorpelingen leven voortaan in vrede met elkaar.
Snel heilig
Enkele jaren voor zijn dood trekt Franciscus zich terug in een klooster in Alvernia. Hier krijgt hij in 1224 de wondtekens van Christus op zijn lichaam. Hij is dan al enige tijd ziek, reumatisch en zo goed als blind. Franciscus sterft op 3 oktober 1226, 44 jaar oud, nadat hij vergiffenis heeft gevraagd aan zijn lichaam, dat hij omwille van Christus zo weinig genoegens gunde.
Na zijn dood wordt het lichaam van Franciscus in een processie door de stad gevoerd. Iedereen wil hem zien en aanraken. Nog geen twee jaar later, op 17 juli 1228, verklaart paus Gregorius IX Franciscus heilig, voor een heilig verklaring ongewoon snel.
Franciscus’ manier van leven stond symbool voor een verandering in de godsdienstbeleving in de Middeleeuwen. Jezus’ menselijkheid kwam in deze periode steeds meer in de belangstelling te staan. De manier waarop Franciscus preekte, sprak veel mensen aan en de verhalen over de wonderen die Franciscus verrichte tijdens zijn leven deden overal de ronde. Met de heiligverklaring van Sint Franciscus gaf de paus gehoor aan de roep van het volk. Daarnaast was Sint Franciscus goed voor het imago van de katholieke kerk, die in deze periode van alle kanten onder druk stond.
Franciscus van Assisi met de heilige Clara van Assisi (1193/1194 1253), die de orde der Clarissen stichtte.
Officieel heiligenleven
Na Franciscus’ dood ontstaat er onrust binnen zijn orde. Onder zijn volgelingen ontstaat onenigheid over de vraag hoe zij hun leven moeten inrichten. Vooral het al dan niet naleven van het armoede ideaal staat ter discussie. Met de heiligverklaring geeft de paus aan de franciscaanse theoloog Bonaventura de opdracht tot het schrijven van het officiële heiligenleven van Sint Franciscus. Hierin wordt de officiële leer beschreven, waardoor er een einde moet komen aan de onrust. Het lezen van andere levensbeschrijvingen werd verboden.
Op Franciscus’ graf in Assisi werd de San-Francesco-kerk gebouwd. Zeer in tegenspraak met Franciscus’ manier van leven werd deze kerk overdadig versierd met afbeeldingen uit zijn leven door de beste Italiaanse kunstenaars van die tijd.
Sint Franciscus werd de hoofdpatroon van Italië en verschillende Italiaanse steden. Daarnaast is hij uiteraard patroon van de Franciscanen. En daar kwamen werelddierendag en sinds 1979 ook beschermer van het milieu en alle dieren bij.
Verder lezen & kijken
- Meer artikelen over feest- en gedenkdagenen het christendom op GeschiedenisBeleven.nl
- Lees ook het artikel Sint Maarten: een middeleeuws idool
- Hetlemma over Franciscus van Assisiin de Encyclopeadia Britannica.
- Luister naarHet Zonnelied, ook wel bekend als ‘Cantico delle creature’(het lied van de dieren): eengebed dat geschreven is door Franciscus van Assisi. Het bezingt de schepping in al zijn schoonheid:
©GeschiedenisBeleven.nl, auteur: Anneloes Klein Horsman, eindredactie: Margriet Pflug, beeldredactie: Kim Vlietman, foto’s: Wikimedia
